Profesor Józef Zwierzycki

Józef Zwierzycki. Źródło: „Józef Zwierzycki – wielki geolog XX wieku (wspomnienie 50 lat po śmierci)”. Alina Chrząstek, Anna Górecka-Nowak, Ryszard Kryza.

 Profesor Józef Zwierzycki urodził się w Krobi w Wielkopolsce nieopodal Gostynia 12 marca 1888 roku. Po ukończeniu gimnazjum klasycznego w Gnieźnie podjął studia geologiczno-paleontologiczne na Uniwersytecie Berlińskim im. Aleksandra von Humboldta oraz górnicze na Akademii Górniczej w Berlinie (lata 1909-1914). Studia na renomowanych berlińskich uczelniach mógł rozpocząć dzięki stypendium Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego (które to po uzyskaniu dyplomów z nawiązką zwrócił). Ukończenie obu kierunków dało Zwierzyckiemu tytuł naukowy doktora filozofii w zakresie geologii oraz inżyniera górnika. Doktorat obronił w roku 1913 na podstawie pracy „Fauna głowonogów w pokładach Tendagaru w Niemieckiej Afryce Wschodniej”, która była efektem badań nad okazami sprowadzonymi przez niemiecką ekspedycję.

 W Niemczech Józef Zwierzycki, pomimo wielkiego talentu, pracowitości, jak i uznania ze strony niemieckich kolegów, nie mógł liczyć na znalezienie zatrudnienia odpowiadającego jego wykształceniu - wynikało to z jego polskiego pochodzenia. Przyjął więc stanowisko geologa-eksploratora w Indiach Holenderskich. W przededniu wybuchu I wojny światowej wypłynął na Archipelag Malajski i rozpoczął pracę w Dżakarcie – stolicy Indii Holenderskich, a dziś Indonezji, a później przeniósł się do Bandungu, gdzie wykładał także na tamtejszej politechnice. Głównym obszarem działania Zwierzyckiego były wyspy Sumatra, Jawa oraz Nowa Gwinea. Początkowo prowadził m.in. poszukiwania ropy naftowej na północy Sumatry, opracował geologię największego jeziora kraterowego Indonezji – Jeziora Toba czy opublikował artykuł traktujący o poszczególnych wulkanach Archipelagu Malajskiego. Innymi przełomowymi pracami polskiego geologa były mapa geologiczna Sumatry oraz innych terenów dzisiejszej Indonezji i Nowej Gwinei, której to był pierwszym polskim badaczem, a także badania złóż cyny na wyspach Banka i Billiton. W czasie krótkich pobytów w niepodległej już Polsce poznał krakowską studentkę romanistyki, która została jego żoną. W miarę kolejnych osiągnięć awansował na stanowisko inspektora. W 1933 r. objął stanowisko Dyrektora Służby Geologicznej Holenderskich Indii Wschodnich. Funkcję tę pełnił aż do przejścia na emeryturę w 1938 r. W tym samym roku powrócił do Polski – nie zamierzał jednak spocząć na laurach naukowych.

Józef Zwierzycki w mundurze południowym w Indiach Holenderskich.

Zwierzycki w Indonezji. Źródło: „Józef Zwierzycki – wielki geolog XX wieku (wspomnienie 50 lat po śmierci)”. Alina Chrząstek, Anna Górecka-Nowak, Ryszard Kryza.

Powrót do Polski i II wojna światowa

Gdy sytuacja III Rzeszy na wszystkich frontach stawała się beznadziejna, wysłano Zwierzyckiego w eskorcie żołnierzy do Warszawy, skąd miał się udać się w Karpaty. Chciano wykorzystać jego doświadczenie w rozpoznaniu złóż ropy naftowej, zdobyte podczas pracy w Indiach Holenderskich. Uciekł jednak niemieckim żołnierzom i do końca wojny ukrywał się w Krakowie, w mieszkaniu swojego serdecznego przyjaciela, a zarazem wielkiego mineraloga – Kazimierza Maślankiewicza.

 Do Wrocławia przyjechał razem z rodziną w maju 1945 r., niedługo po kapitulacji Festung Breslau. Znalazł się w grupie z profesorami lwowskich uczelni i miał uczestniczyć w tworzeniu polskiego ośrodka naukowego we Wrocławiu. W tym samym roku uzyskał habilitację na Akademii Górniczej w Krakowie na podstawie pracy o złożach złota i srebra na Sumatrze. Następnie został mianowany pierwszym dziekanem Wydziału Górniczo-Hutniczego Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (uczelnie rozdzieliły się w 1952 r.). W 1948 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego.

Józef Zwierzycki był jednym z twórców wrocławskiej geologii, razem z, między innymi, takimi sławnymi postaciami jak Kazimierz Maślankiewicz, Józef Oberc czy Henryk Teisseyre. Wykładał przedmioty z różnych dziedzin (geologia stratygraficzna, geologia gospodarcza, geologia regionalna świata i Polski, hydrogeologia, geofizyka stosowana) na geologii uniwersyteckiej, dla studentów kierunków rolniczych czy inżynierskich (także na AGH w Krakowie). Po kilkuletnim okresie organizacyjnym Zwierzycki oddał się pracy naukowej i dydaktycznej. Niezapomniane wykłady, uzupełniane anegdotami z indonezyjskich doświadczeń czy wojennych przeżyć oraz ćwiczenia terenowe prowadzone przez Profesora wychowały przyszłe elity geologiczne. Można wymienić tutaj choćby prof. Tadeusza Gunię (dziś senior wydziału, emerytowany profesor geologii, paleontologii UWr) czy dr. Jana Krasonia (zmarły w 2015 r. wybitny geolog, założyciel GeoExplorers International, Inc.). Miał ogromny wpływ na poznanie geologii „Ziem Odzyskanych”, głównie Dolnego Śląska (m.in. prace o surowcach mineralnych Dolnego Śląska, solach potasowych, węglu brunatnym, złożach cyny czy mapy geologiczne okolic Wrocławia). Mianowano go opiekunem naukowym wrocławskiego oddziału Państwowego Instytutu Geologicznego.

Prof. dr inż. Józef Zwierzycki uważany jest za współodkrywcę złóż miedzi na monoklinie przedsudeckiej w rejonie Lubina i Sieroszowic. To on w 1951 r. wykonał mapę geologiczną SW Polski z zaznaczonym możliwym obszarem występowania rud miedzi. Koncepcję tę przedstawił w 1954 r. w referacie podczas narady w Centralnym Urzędzie Geologii. W 1957 roku dr Jan Wyżykowski dzięki wykonanym wierceniom potwierdził istnienie olbrzymich złóż miedzi na Dolnym Śląsku, które dziś są jedną z podstaw narodowej gospodarki i dają zatrudnienie wielu tysiącom osób.

Profesor zmarł w 1961 r. – rok po zakończeniu pracy naukowej. Został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.

Uhonorowano go licznymi odznaczeniami, wśród których na szczególną uwagę zasługują:

- Złoty Krzyż Zasługi (przyznany przez rząd RP),

- Krzyż Oficerski Orderu Oranje – Nassau ( nadany przez holenderska królową),

- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Znaczek z prof. Zwierzyckim. Źródło: filatelistyka.poczta-polska.pl

Pamięć o Józefie Zwierzyckim nie słabnie, a w ostatnich latach dzięki staraniom pracowników Instytutu Nauk Geologicznych UWr i członkom SKN Geologów wręcz przybiera na sile. Zainteresowanie tą wybitną postacią wzbudzone zostało m.in. dzięki wyprawie Studenckiego Koła Naukowego Geologów UWr śladami Profesora Józefa Zwierzyckiego do Indonezji w 2013 roku, licznym publikacjom pracowników ING czy filmowi dokumentalnemu produkcji TVP Wrocław „Profesor Wrocław – Józef Zwierzycki” powstałemu dzięki współpracy z obecnymi i emerytowanymi pracownikami Instytutu. 

Wyprawa SKNG 2013. Źródło: „Józef Zwierzycki – wielki geolog XX wieku (wspomnienie 50 lat po śmierci)”. Alina Chrząstek, Anna Górecka-Nowak, Ryszard Kryza.

Od 1982 r. Profesor jest patronem Szkoły Podstawowej w Zespole Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Krobi, gdzie znajdują się liczne pamiątki związane ze Zwierzyckim, eksponowane w szkolnej izbie pamięci. W Instytucie Nauk Geologicznych UWr sala III w budynku przy ul. Cybulskiego 30, znana studentom jako miejsce wykładów z przedmiotów paleontologicznych i stratygraficznych, nosi imię prof. Józefa Zwierzyckiego. Ulubionym miejscem spotkań adeptów wrocławskiej, uniwersyteckiej geologii oraz okolicznych mieszkańców jest nadodrzański Bulwar Józefa Zwierzyckiego. 

Bulwar Józefa Zwierzyckiego. Źródło: uni.wroc.pl

23 września 2015 r. z inicjatywy SKN Geologów UWr na Bulwarze Józefa Zwierzyckiego odsłonięty został pierwszy pomnik poświęcony Profesorowi. Granitowy blok o masie niemalże 3 ton z tablicą pamiątkową wpisał się już na stałe w nadodrzański krajobraz. Postawienie monumentu było możliwe dzięki wygranej w konkursie grantowym Fundacji BZ WBK "Architekci naszej rzeczywistości", do którego Koło przystąpiło z projektem "Profesor Józef Zwierzycki - pamięci wielkiego geologa i patrioty, pierwszego Opiekuna SKN Geologów UWr". W ramach projektu zorganizowana została sesja konferencyjna w dniu odsłonięcia pomnika oraz wydana książka poświęcona Józefowi Zwierzyckiemu i jego związkom z SKNG UWr.

Studenckie Koło Naukowe Geologów Uniwersytetu Wrocławskiego jest wdzięczne swojemu pierwszemu Opiekunowi, wielkiemu geologowi, Profesorowi Józefowi Zwierzyckiemu za stworzenie naszej organizacji i dumne ze spadku, jaki nam pozostawił.

Opracował: Arkadiusz Błaszczyk

Link do filmu TVP: http://wroclaw.tvp.pl/18201839/profesor-wroclaw-jozef-zwierzycki

1. „Józef Zwierzycki – wielki geolog XX wieku (wspomnienie 50 lat po śmierci)”. Alina Chrząstek, Anna Górecka-Nowak, Ryszard Kryza.
2. „Profesor Józef Zwierzycki: o splataniu się codzienności z wielkością na przykładzie życia i działalności wybitnego geologa”. w Przeglądzie Geologicznym, vol.60, nr 11, 2012 r. Michał Paweł Mierzejewski.
3. „Józef Zwierzycki. Uczony i człowiek” w Roczniku PTG, Tom XXXII, Zeszyt 4, Kraków 1962 r., Jan Piątkowski, Czesław Pachucki.
4. http://www.mbd.muzeum.uni.wroc.pl/dzieje-uniwersytetu/kronika-uniwersytecka,